Friday, October 16, 2009

आपला वारसा...सहदेव भाडळी

प्राचिन भारतीय विद्यांपैकी सर्वांनाच भुरळ पाडणारी एक विद्या म्हणजे ज्योतिष ही होय. आपल्याकडे ज्योतिष्यावर प्रचंड मोठे संशोधन झाले. परदेशी काही ज्योतिष प्रकारांचे जतन संबंर्धनही आपल्या पुर्वजांनी केले. आज त्याचे स्बरुप जरी व्यावसायीक झालेले असले तरीही, ज्योतिष्याचे आपल्या प्राचिन संस्कृतितले स्थान तसे अबाधितच म्हणावे लागेल.
आपल्या जातीव्यवस्थेच्या पगड्यामुळे ज्योतिष ही कोणे एकेकाळी उच्चजातीयांची मक्तेदारी होती. पण ह्या मक्तेदारीला शह देण्याचे अनेक प्रयत्न झाले त्यातला एक प्रयत्न म्हणजे सहदेव भाडळी हा होय.
सातशे वर्षांपुर्वी मार्तंड जोशी नावाच्या ब्राह्मणाच्या पोटी जन्माला आलेली दोन मुले म्हणजे सहदेव-भाडळी ही होय. त्यातील सहदेव हा ब्राह्मण स्त्रीपासून तर भाडळी ही अंत्य जातीतील स्त्रीपासून झालेली मुलगी होय. तीने वडीलांकडचे ज्योतिष शास्त्राचे ज्ञान आत्मसात केले व ते नंतर सहदेवाला शिकविले. ह्याबाबत एक कथा प्रसिध्द आहे की सहदेवाने एका आध्यात्मिक उन्नतांची एक कवटी आणली होती व तो उगाळून पित होता व ती कवटी भाडळी ने ती चोरुन कुटून पिठ करुन पिऊन टाकली व तीला ज्योतिष्याचे ज्ञान प्राप्त झाले. परंतू तिच्या रचनांवरुन ही घटना सत्य असल्याचे पुरावे मिळत नाहीत. तिच्या रचनांमध्ये अनेक समकालीन संस्कृत ग्रंथांमध्ये व आधीच्या ग्रंथामध्ये प्रगट झालेले विचार आपल्याला दिसतात. तिने केलेल्या रचनेवर तिच्या सामाजिक स्थानाचा परिणाम झालेला दिसून येतो. तिचे ज्ञान हे नंतर ''सहदेव-भाडळी'' ह्या नावानेच प्रसिध्द झाले आहे. तिच्या ज्ञानाला प्रतिष्ठा मिळवून देण्यासाठी पुन्हा तिला जातीच्या उतरंडीची मदत घ्यावीच लागली.
तिने 'मेघमाला' नावाचा श्री व्यासांनी लिहीलेला ग्रंथ प्राकृतात आणला. व पर्जन्य विचारांवर स्वत:चे असे काही विचारही मांडलेले दिसतात. तिने पर्जन्याचा विचार करताना ज्योतिष शास्त्रापेक्षा हवामान शास्त्राचा विचार जास्त केलेला दिसतो. शकून संदर्भात असलेले तिचे विचार हे रोजच्या जिवनातून ज्योतिष शास्त्राचा उपयोग कसा करावा हे प्रथमत: सांगताना आपल्या भाडळी दिसते.
श्री शाहिर हैबती घाडगे (१७९३-????) ह्यांनी तिच्या ज्ञानाचा अभ्यास केला व त्यांबर आपल्या लावण्यांमधे रचना केली. आज भाडळीचे आपल्याला उपलब्ध असलेले ज्ञान हे श्री हैवतींची देण आहे. नाहीतर आपल्या जात्यंध समाजात व काळाच्या ऒघात ते ज्ञान नाश पावले असते.
भाडळीच्या ह्या रचनांमध्ये आपल्याला तत्कालिन समाजास आधुनिक वाटणारे अनेक विषय तिने हाताळलेले दिसतात. त्यांत गांधर्व विवाह, शल्यचिकित्सा, आयविचार, पिकांवरील रोग व त्यांवरील उपचार, आरोग्य व ज्योतिष, पर्जन्याचे हवामान शास्त्राने केलेले विबेचन, स्त्री-प्रशंसा इ. अशी ही भाडळी ज्ञाननिर्मिती करुनही कवटी चोरण्याच्या आरोपाने धुर्त अशी मंडीत केली जाते...
आपल्या जुन्या मराठी ज्ञाननिर्मितीकारांमध्ये हे ही एक रत्न आपल्याला जोडता येते...

4 comments:

Unknown said...

sir sahadev bhadliche kathan kharokhar satya ahe.yachi mala pn prachiti ali ahe bhadaline hya darshyasathi ase kathan kele ahe ki jr ashadhi ekadashi jr somavari ali tr sagalikade pani paus changala padun anandi anand hoil ani lok sukhavtil....pn hya warshat khup mothe mothe lok duniya sodun jatil...ani yache jivant udaharan mhanje aple atal bihariji atach aplyala sodun gele....ajun tamilnaduche mukhyamantri sodun gele....ajun varshya jaycha baki ahe.....dhanyavad sir

रावल कुलदीप सिंह said...

सहदेव भाड़ली पीडीएफ डाउनलोड करण्यासाठी कोनी लिंक द्या प्लीज

Mahesh said...

Sir, ek Manus ala hota feta ghalun to hubehub saglyachee putra kiti ahe tyanchya jivanat Kay ghadalel ahe sangat hota.... Mala vadilani sangital sahedv bhadalicha abhyas kelela asto tyani...yamadhe kharch ase dnyan aste ka Karan te chamtkarikch hote

Manoj said...

Plz